آشنایی با سرطان دهان و راه‌های پیشگیری
آشنایی با سرطان دهان و راه‌های پیشگیری
سرطان دهان چیست و چه کسانی در معرض خطرند؟
سرطان دهان نوعی سرطان است که در نواحی مختلف دهان مانند زبان، لثه، گونه‌ها، کف دهان، سقف دهان و حتی لب‌ها شکل می‌گیرد. این بیماری زمانی بروز می‌کند که سلول‌های دهان به‌طور غیرقابل‌کنترل رشد کرده و به توده‌ای سرطانی تبدیل شوند. گرچه سرطان دهان نسبت به برخی سرطان‌ها شیوع کمتری دارد، اما در صورت تشخیص دیرهنگام می‌تواند بسیار خطرناک و مرگبار باشد.
افرادی که بیشتر در معرض خطر قرار دارند عبارت‌اند از:
افراد بالای ۴۰ سال (هرچند در سال‌های اخیر در جوانان نیز دیده می‌شود.
سیگاری‌ها و مصرف‌کنندگان دخانیات بدون دود (مثل ناس یا تنباکوی جویدنی.
افرادی که به‌طور مداوم الکل مصرف می‌کنند.
افرادی با ضعف سیستم ایمنی یا سابقه عفونت HPV.
کسانی که به‌طور مداوم در معرض نور مستقیم خورشید هستند (به‌ویژه برای سرطان لب.
عوامل خطر
سرطان دهان اغلب تحت تأثیر سبک زندگی و عادات رفتاری ایجاد می‌شود. مهم‌ترین عوامل خطر عبارت‌اند از:
سیگار و دخانیات
مصرف دخانیات به‌عنوان مهم‌ترین عامل خطر شناخته می‌شود. حدود دو سوم موارد سرطان دهان در افراد سیگاری رخ می‌دهد. دود سیگار حاوی مواد سرطان‌زای فراوانی است که به سلول‌های دهان آسیب می‌رساند.
بنابراین ترک سیگار و اصلاح سبک زندگی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از سرطان دهان دارد.
الکل
الکل اثر سرطان‌زایی دخانیات را تشدید می‌کند. مصرف هم‌زمان الکل و سیگار خطر ابتلا به سرطان دهان را تا ۱۵ برابر افزایش می‌دهد.
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
برخی گونه‌های HPV به‌ویژه نوع ۱۶ با سرطان‌های ناحیه دهان و حلق مرتبط هستند. انتقال این ویروس معمولاً از طریق تماس جنسی دهانی صورت می‌گیرد.
نور آفتاب
قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه فرابنفش خورشید می‌تواند به بروز سرطان لب منجر شود، به‌خصوص در کشاورزان، ماهیگیران و افرادی که در فضای باز کار می‌کنند.
علائم اولیه و هشداردهنده
تشخیص زودهنگام کلید درمان موفقیت‌آمیز است. برخی نشانه‌های هشداردهنده عبارت‌اند از:
زخم یا برآمدگی در دهان که بیش از دو هفته طول بکشد و بهبود نیابد.
لکه‌های قرمز یا سفید روی لثه، زبان یا دیواره دهان.
خونریزی یا بی‌دلیل بودن درد در دهان.
سختی در جویدن، بلع یا حرکت زبان.
تغییر صدا یا گرفتگی طولانی‌مدت گلو.
تورم غدد لنفاوی گردن.
بنابراین برخی ضایعات دهانی که بیش از دو هفته بدون بهبود باقی می‌مانند می‌توانند نشانه‌ای از سرطان دهان باشند و نیاز به بررسی فوری توسط پزشک یا دندان‌پزشک دارند ،پس هرکدام از این علائم در صورت
تداوم باید جدی گرفته شده و به پزشک یا دندان‌پزشک گزارش شود.
اهمیت معاینه و غربالگری دوره‌ای
معاینه منظم دهان توسط دندان‌پزشک می‌تواند بسیاری از موارد سرطان دهان را در مراحل ابتدایی آشکار کند. در واقع، دندانپزشکان اغلب اولین متخصصانی هستند که تغییرات غیرطبیعی دهان را تشخیص می‌دهند. غربالگری سالانه به‌ویژه برای افراد پرخطر (سیگاری‌ها و مصرف‌کنندگان الکل) توصیه می‌شود.
روش‌های تشخیص
برای تشخیص دقیق سرطان دهان چندین روش به کار می‌رود:
معاینه بصری: پزشک یا دندان‌پزشک دهان و گلو را بررسی می‌کند تا ضایعات مشکوک را شناسایی کند.
بیوپسی (نمونه‌برداری): در این روش، بخشی از بافت مشکوک برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. این دقیق‌ترین روش برای تأیید سرطان است.
آزمایش‌های تصویربرداری: مانند سی‌تی اسکن یا ام‌آر‌آی برای تعیین گسترش تومور.
رنگ‌آمیزی و نور ویژه: برخی روش‌های کمکی از رنگ‌ها یا نور آبی برای آشکارسازی ضایعات غیرطبیعی استفاده می‌کنند.
درمان‌های موجود
درمان سرطان دهان به مرحله بیماری، محل درگیری و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. مهم‌ترین روش‌های درمان عبارت‌اند از:
جراحی
در مراحل اولیه، توده سرطانی به‌طور کامل جراحی و برداشته می‌شود. در موارد پیشرفته‌تر ممکن است نیاز به برداشت بخشی از فک یا زبان باشد.
رادیوتراپی (پرتودرمانی)
استفاده از اشعه پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی. این روش گاهی به‌تنهایی یا همراه با جراحی و شیمی‌درمانی انجام می‌شود.
شیمی‌درمانی
داروهای شیمی‌درمانی سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند یا جلوی رشد آن‌ها را می‌گیرند. معمولاً در مراحل پیشرفته یا همراه با رادیوتراپی به کار می‌رود.
درمان‌های هدفمند و ایمونوتراپی
داروهای جدیدی مانند سِتوکسی‌ماب یا داروهای تقویت‌کننده سیستم ایمنی در برخی بیماران نتایج امیدبخشی نشان داده‌اند.
نقش تغذیه و سبک زندگی در پیشگیری
پیشگیری از سرطان دهان بیش از هر چیز به اصلاح سبک زندگی وابسته است:
ترک دخانیات و الکل: مهم‌ترین اقدام پیشگیرانه.
تغذیه سالم: مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، سرشار از آنتی‌اکسیدان، می‌تواند از بروز تغییرات سرطانی جلوگیری کند.
محافظت در برابر نور خورشید: استفاده از کلاه و بالم لب ضد آفتاب برای افرادی که در فضای باز کار می‌کنند ضروری است.
رعایت بهداشت دهان و دندان: سلامت دهان احتمال بروز ضایعات ماندگار و مزمن را کاهش می‌دهد.
واکسیناسیون HPV: واکسن HPV در کاهش ابتلا به سرطان‌های مرتبط نقش مهمی دارد.
مراقبت‌های بعد از درمان
بیمارانی که درمان سرطان دهان را پشت سر می‌گذارند، نیازمند مراقبت‌های طولانی‌مدت هستند:
پیگیری منظم پزشکی برای تشخیص عود احتمالی.
توانبخشی گفتاری و بلع در صورت آسیب به زبان یا گلو.
تغذیه مناسب برای جبران کاهش وزن و تقویت بدن.
مراقبت روانی جهت مقابله با اضطراب و افسردگی پس از درمان.
نقش دندانپزشکان در آموزش بیماران
دندانپزشکان نقش کلیدی در پیشگیری و تشخیص زودهنگام دارند. آن‌ها می‌توانند:
بیماران را در مورد خطرات سیگار، الکل و HPV آگاه کنند.
علائم هشداردهنده را در معاینات معمول شناسایی کنند.
بیماران پرخطر را برای غربالگری منظم تشویق نمایند.
آموزش‌های بهداشتی دهان و تغذیه‌ای ارائه دهند.
منابع و کمپین‌های آگاهی‌بخشی
در بسیاری از کشورها کمپین‌های ملی و بین‌المللی برای آگاهی‌بخشی درباره سرطان دهان برگزار می‌شود، مانند:
انجمن سرطان آمریکا (ACS) که اطلاعات آموزشی و برنامه‌های غربالگری ارائه می‌دهد.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) که بر اهمیت کاهش مصرف دخانیات و الکل تأکید می‌کند.
کمپین‌های ماه آگاهی سرطان دهان در کشورهای مختلف که با هدف آموزش عمومی برگزار می‌شوند.
استفاده از منابع معتبر اینترنتی، شرکت در برنامه‌های آموزشی و مشاوره با پزشکان و دندانپزشکان از بهترین راه‌های افزایش آگاهی و پیشگیری است.
جمع‌بندی
سرطان دهان بیماری‌ای جدی اما قابل پیشگیری است. شناخت عوامل خطر، توجه به علائم اولیه و مراجعه به‌موقع به پزشک می‌تواند جان بسیاری از افراد را نجات دهد. اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم، ترک دخانیات و توجه به معاینات دوره‌ای دهان از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش خطر این بیماری هستند.
دیدگاهتان را بنویسید